Kiber hücumların hədəfləri

1.Fərdi şəxslər

Fərdi şəxslər kiber hücumların ən çox rast gəlinən hədəflərindən biridir. Cinayətkarlar şəxsi məlumatları, bank hesablarını və sosial media hesablarını hədəf alırlar. Bu hücumlar vasitəsilə:

• Şəxsiyyət oğurluğu həyata keçirirlər
• Bank hesablarından pul oğurlayırlar
• Kredit kartı fırıldaqçılığı edirlər
• Şantaj və hədə-qorxu məqsədilə şəxsi məlumatları ələ keçirirlər
• Sosial media hesablarını ələ keçirərək dostlara və tanışlara ziyan vururlar

2. Biznes və təşkilatlar

Şirkətlər, xüsusilə də böyük şirkətlər kiber hücumların əsas hədəflərindən biridir. Cinayətkarlar üçün şirkətlər daha cəlbedicidir, çünki:

• Böyük miqdarda pul əldə edə bilərlər
• Müştəri məlumatları kimi dəyərli informasiya toplayırlar
• Zərərli fəaliyyətlərini genişləndirmək üçün şirkət infrastrukturundan istifadə edə bilərlər
• Rəqiblərin kommersiya sirrlərini oğurlaya bilərlər

3. Dövlət qurumları

Dövlət qurumları xüsusilə təhlükəli və mürəkkəb kiber hücumların hədəfi olur. Bu hücumlar adətən başqa dövlətlər və ya dövlət dəstəkli qruplar tərəfindən həyata keçirilir. Dövlət qurumlarına edilən hücumlar:

• Dövlət sirlərini əldə etməyə çalışır
• Kritik infrastrukturu (elektrik şəbəkələri, su təchizatı, nəqliyyat) hədəf alır
• Siyasi və hərbi məqsədlər daşıyır
• Kəşfiyyat məlumatları toplamaq məqsədi güdür

4. Kritik infrastruktur

Kiber hücumçular getdikcə daha çox kritik infrastrukturu hədəf alırlar:

• Elektrik şəbəkələri
• Su təchizatı sistemləri
• Nəqliyyat sistemləri
• Telekommunikasiya şəbəkələri
• Səhiyyə sistemləri
• Maliyyə qurumları

Bu cür infrastrukturun pozulması böyük fiziki və iqtisadi ziyana səbəb ola bilər.

Kiber hücumların əlamətləri

Bir kiber hücuma məruz qaldığınızı necə bilə bilərsiniz? Aşağıdakı əlamətlər kiber hücumun göstəriciləri ola bilər:

• Kompüter və ya cihazın gözlənilmədən yavaşlaması
• Naməlum proqramların meydana çıxması
• Tez-tez çökmələr və ya donmalar
• Pop-up reklamların artması
• Şifrələrin işləməməsi
• Şübhəli bank hesabı fəaliyyəti
• Naməlum şəxslər tərəfindən sosial media paylaşımları
• E-poçt hesabından sizin göndərmədiyiniz mesajlar
• Gözlənilməz sistem yenidən başlamaları
• İnternetə çıxış problemi

Fərdi istifadəçilər üçün kibertəhlükəsizlik müdafiə təlimatı

1.Sosial mühəndislik hücumlarına qarşı müdafiə

• Keçidlərə diqqətlə baxın: Hər hansı keçidə basmadan əvvəl üzərinə gəlib həqiqi ünvanı yoxlayın. Bank və rəsmi qurumların saytlarına birbaşa brauzerdən daxil olun, e-poçtdakı keçidlərdən istifadə etməyin.
• Şəxsi məlumatlarınızı ehtiyatla paylaşın: Bank və ya şifrələrinizi telefon zəngləri və ya e-poçt vasitəsilə heç kimə verməyin. Rəsmi qurumlar belə məlumatları bu yolla soruşmurlar.
• İki faktorlu doğrulama (2FA) istifadə edin: Bütün vacib hesablarınızda (elektron poçt, bank, sosial şəbəkələr) 2FA aktivləşdirin. Bu, oğurlanmış şifrələrin istifadəsini çətinləşdirir.
• Ailə üzvlərinizə təhlükəsizlik vərdişləri aşılayın: Yaşlı və gənc ailə üzvlərinizə onlayn təhlükələr haqqında danışın və necə qorunmağı öyrədin.

2. Zərərli proqram təminatına qarşı müdafiə

Cihazlarınızı zərərli proqram təminatından qorumaq üçün:

• Etibarlı antivirus proqramı istifadə edin: Bütün cihazlarınızda (kompüter, planşet, telefon) yaxşı antivirus proqramı quraşdırın və mütəmadi yeniləyin.
• Sistemlərinizi daim yeniləyin: Kompüter, telefon və digər cihazlarınızın əməliyyat sistemini və proqramlarını vaxtında yeniləyin. 
• Naməlum mənbələrdən fayl yükləməyin: Yalnız rəsmi app mağazaları və etibarlı veb saytlardan proqram və fayllar yükləyin. Torrent və naməlum saytlardan yüklənən proqramlar təhlükəli ola bilər.
• Mütəmadi ehtiyat nüsxələr yaradın: Vacib fayllarınızın və şəkillərinizin ehtiyat nüsxələrini xarici sərt disk və ya bulud xidmətlərində saxlayın. Bu, fidyə proqramı hücumlarından qorunmağa kömək edir.
• E-poçt əlavələrini diqqətlə yoxlayın: Tanımadığınız şəxslərdən gələn və ya gözlənilməz əlavələri açmayın. Xüsusilə .exe, .vbs, və .scr kimi icra olunan fayl növlərinə diqqət edin.

3. Şəbəkə təhlükəsizliyi

Şəbəkənizi və internet əlaqənizi qorumaq üçün:

• Ev routerinizin təhlükəsizliyini təmin edin: Routerinizin standart şifrəsini dəyişin, firmware-ni yeniləyin və uzaqdan idarəetmə funksiyasını söndürün.
• Güclü Wi-Fi şifrəsi istifadə edin: Ən azı 12 simvollu, hərflər, rəqəmlər və xüsusi simvollardan ibarət mürəkkəb Wi-Fi şifrəsi təyin edin.
• İctimai Wi-Fi-larda diqqətli olun: İctimai Wi-Fi şəbəkələrində bank əməliyyatları və ya həssas hesablara daxil olmaqdan çəkinin. Əgər istifadə etməlisinizsə, VPN xidməti işlədin.
• VPN xidməti istifadə edin: Etibarlı VPN xidməti işlətmək internetdə fəaliyyətinizi qoruyur və xüsusilə ictimai Wi-Fi şəbəkələrində təhlükəsizliyi artırır.

4. Hesab təhlükəsizliyi

Onlayn hesablarınızı qorumaq üçün:

• Unikal və güclü şifrələr istifadə edin: Hər hesab üçün fərqli, mürəkkəb şifrələr istifadə edin.
• Təhlükəsizlik suallarına diqqətlə cavab verin: Hesablar üçün təhlükəsizlik suallarına verilən cavabları asanlıqla tapıla bilməyən məlumatlardan seçin və ya uydurulmuş cavablar yazın.
• Sosial mediada məlumat paylaşımını məhdudlaşdırın: Şəxsi məlumatlarınızı, doğum tarixinizi, ev ünvanınızı və telefon nömrənizi sosial şəbəkələrdə açıq paylaşmayın.

5. Mobil təhlükəsizlik

Mobil cihazlarınızı qorumaq üçün:

• Cihaz kilidləməsindən istifadə edin: Barmaq izi, üz tanıma və ya ən azı 6 rəqəmli PIN kodundan istifadə edərək cihazınızı kilidləyin.
• Tətbiqlərin icazələrinə nəzarət edin: Tətbiqlərə verdiyiniz icazələri mütəmadi yoxlayın və nəyə ehtiyacları olduğunu bilmədiyiniz icazələri ləğv edin.
• Rəsmi tətbiq mağazalarından istifadə edin: Tətbiqləri yalnız App Store və ya Google Play Store kimi rəsmi mənbələrdən yükləyin.
• İstifadə etmədiyiniz tətbiqləri silin: İstifadə etmədiyiniz tətbiqləri cihazınızdan silin – bunlar həm yer tutur, həm də potensial təhlükə yaradır.

6. Gündəlik vərdişlər

Kibertəhlükəsizlik vərdişlərinizi gücləndirmək üçün:

• İnterneti şüurlu istifadə edin: Şübhəli saytlardan uzaq durun və yalnız etibar etdiyiniz səhifələrdə hesab açın.
• Onlayn alışlarda diqqətli olun: Onlayn alış-veriş zamanı saytın https:// ilə başladığından əmin olun və yalnız etibarlı e-ticarət platformalarından istifadə edin.
• Şəxsi məlumatları silmədən əvvəl cihazları təmizləyin: Köhnə telefon, kompüter və ya sərt diskləri satmadan əvvəl bütün məlumatları tamamilə silin.
• Təhlükəsizlik xəbərlərini izləyin: Yeni kibertəhdidlər haqqında məlumatlı olmaq üçün texnologiya və təhlükəsizlik xəbərlərini izləyin.

Bu sadə, lakin effektiv addımlar şəxsi məlumatlarınızı və rəqəmsal həyatınızı kibertəhdidlərdən qorumağa kömək edəcək. 

Kiber hücumlar hər an qarşımıza çıxan böyük bir təhlükədir. Bu gün yaşadığımız rəqəmsal dünyada, hücumlar daim yenilənir və inkişaf edir. Dünən təsirli olan müdafiə üsulları bu gün artıq kifayət etmir. Buna görə də kibertəhlükəsizlik sahəsində daim məlumatlı və hazır olmaq çox vacibdir.

Ən böyük zəifliyimiz isə insan faktordur. Statistikalar göstərir ki, kiberhücumların əksəriyyəti insan səhvlərindən qaynaqlanır. Bir şübhəli linkə basmaq, zəif şifrələrdən istifadə etmək və ya şəxsi məlumatları yanlış insana vermək kimi sadə səhvlər, böyük fəlakətlərə yol aça bilər.

Hücumlar artıq daha məqsədli və daha ciddi şəkildə həyata keçirilir. Kütləvi hücumlar artıq yerini, daha spesifik, hədəfli hücumlarga verir. Hədəfli fişinq hücumları (spear phishing) zamanı hücumçular hədəfi əvvəlcədən araşdırır və ona uyğun, inandırıcı mesajlar göndərirlər.

Süni intellektin istifadəsi də hücumları daha da təhlükəli edir. Bu texnologiya, kibercinayətkarların daha təkmil fişinq kampaniyaları yaratmasına, zəiflikləri asanlıqla tapmasına və daha mürəkkəb zərərli proqramlar hazırlamasına imkan verir.

Mobil cihazlar isə bu günün ən əsas hədəfidir. Telefonlarımızda şəxsi məlumatlarımız, bank əməliyyatlarımız və sosial şəbəkə hesablarımız saxlanır. Bu, onları kiberhücumçular üçün əlverişli hədəf halına gətirir.

Kiberhücumların maliyyə dəyəri sürətlə artır. Fidyə proqramları, məlumat oğurluqları və hesabların ələ keçirilməsi milyonlarla dollar zərər verir. Bu, yalnız şirkətləri deyil, eyni zamanda şəxsləri də ciddi şəkildə təsir edə bilər.

Amma qorunmaq mümkündür. Bu mübarizədə ən güclü silahımız isə məlumatlılıq və diqqətlidir. Hər hansı bir şübhəli fəaliyyət gördüyümüzdə ehtiyatlı olmaq, güclü şifrələrdən istifadə etmək və şəxsi məlumatlarımızı qorumaq vacibdir.

Unutmayın, kibertəhlükəsizlik haqqında öyrənmək heç vaxt bitməyən bir prosesdir. Texnologiya inkişaf etdikcə, həyatımızın hər sahəsi daha da rəqəmsallaşır. Bu səbəbdən, özünüzü və ətrafınızdakıları qorumaq üçün hər zaman məlumatlı olun. Bu, yalnız sizin deyil, hamımızın təhlükəsizliyi üçün önəmlidir.

Unutmayın ki, təhlükəsizlik birdəfəlik deyil, davamlı bir prosesdir.